Hiperaktif mi? Disleksi mi?

SORU:
Hayırlı akşamlar. Öncelikle vakit ayırıp böyle bir çalışma yaptığınızdan dolayı size ve ekip arkadaşlarınıza teşekkür ederim. 6 yaşındaki oğlumla alakalı bazı sıkıntılar yaşıyoruz. Çok hareketli ve heyecanlı bir çocuk. Konuşmaya geç başladı tam olarak 4 yaşında uzun cümleler kurabildi. Çok istemesine rağmen okula gönderemedik malum sebeplerden dolayı. Parkta görenler hiperaktif mi? Disleksi mi? diye soranlar oluyordu. Biz oğlumla birlikte yaşına uygun tavsiye edilen birçok kitap bitirdik son 2,5 yıldır. El becerisi güzel, kes-yapıştır gibi etkinlikleri tasarlayıp yapıyor. İstekli olduğunda yarım saat kitaplarla meşgul olabiliyor. Toplama-çıkarma yapabiliyor, yap-boz, özellikle görsellerde fark bulma gibi bulmacalarda çok iyi. TR’den çıktıktan sonra kontrolsüz (saat olarak) tablette oyunlar oynadı. Oyunlardan ve izlediği çizgi filmlerden kaptığı sesleri ya da hareketleri normalde de kullanıyor. Son zamanlarda, oynarken garip garip mimik hareketleri yapıyor. Sinirlendiğinde, öfkesini kontrol edemiyor. Uyarılarımızı dikkate almıyor. Yüksek sesle konuşuyor. Arkadaş ortamında, hep kendisi konuşmak istiyor. Bazı kelimeleri farklı söylüyor, mecbur yerine "meşkur", mesela yerine "fesela" gibi. Süreçte birbirimizi biraz yıprattık, sürekli aynı ortamdaydık. Burada okula gitmek istemiyor, parkta Alman çocuklarla oynamak istemiyor. Okul ortamını tanımadan 1.sınıfa başlayacak. Ağustos’ta okula başlayacak nasipse, başlamadan önce nasıl bir yol izlemeliyiz. Tavsiyeleriniz için şimdiden teşekkür ederim.

 CEVAP:
Çocukların çoğunda olağan sağlıklı gelişimleri vardır. Aileler diğer yaşıt çocuklar ile kıyas ederek az çok bunu fark edebilir. Bilim adamları da çok daha fazla çocuk üzerinde inceleme yaparak bunun ile ilgili kriterler belirlemeye çalışır. Burada aileler kriterleri biraz dar olarak belirler. Ancak bilimsel kriterler biraz daha geniştir. Mesela Türkiye'de ortalama bir erkek çocuğu 3.500 gram, kız çocuğu ise 3.400 gram doğar. Ancak 2.500 gram ile 4.500 gram arası çocuklar normal kabul edilir. Bu yüzden her konuda çocukların normal gelişim içinde olup olmadıklarını, bir uzman yardımı ile belirlemek gerekir. Bu konuda en çok kullanılan gelişim testi Denver 2 gelişim testidir. Bu test kaba ve ince motor beceriler, konuşma becerileri, sosyal kişisel beceriler konusunda çok geçerli ve güvenli bilgiler verir. Aileler, 1 aylıktan itibaren 6 yaşına kadar çocuklarına bu testi yaptırabilir. Böylece aklımızda soru kalmaz. Bu bir zekâ testi değildir. Ancak bu testi yapan uzman çocuğun zekâsı ve dikkati konusunda da bazı ipuçlarına ulaşır. Objektif verilere ulaşmak için aileye bunu tavsiye ederiz. Zaten oyun oynamak gibi bir şey. 20 dakikada biter. Çocuğa da test demek yerine oyun demek uygun olabilir.  Anne babadan biri teste birlikte giriyor.

Çocukların normal gelişimleri bazen gecikir. Çocuğun doğuştan veya sonradan bedensel veya zihinsel engelli olması, hastalıklar, travmalar, kısa veya uzun süre anne babadan ayrılık, beslenme yetersizlikleri, yetersiz veya teknolojik aletler gibi yanlış uyarıcılar çocukta gelişim problemlerine yol açabilir.

Özelde bakarsak ciddi bir travma söz konusu. Çocuk hayatının bazı dönemlerinde anne veya babadan ayrı kalmış olabilir. Yoğun televizyon, tablet, telefon kullanımı durumunda çocukta anne babadan ayrı kalmış gibi sıkıntılar oluşabiliyor. Özellikle 0-2 yaş dönemi daha önemli. En büyük sıkıntı konuşma ve sosyal alanda görülür. Bu sıkıntıların bazılarının belirtileri var. Çocukta şüphelendiğiniz Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite problemi ile özel öğrenme güçlüğü (Disleksi, Disgrafi, Diskalkuli) problemleri diğer problemlerden bağımsız bir şekilde çocukta ortaya çıkabilir. Genellikle sebebi anne babadan gelen genlerdir. Yani anne veya babadan birinde veya ikisinde bu sıkıntılar varsa çocukta da büyük bir ihtimal ile ortaya çıkar. Bunu tespit etmek için bir uzmana ayrıntılı inceleme yaptırmanız gerekir. Bu konuda tıbbi tedavi de dâhil yoğun bir çalışmanın içine girmeniz gerekebilir. Her ne kadar Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğunun yok etmek mümkün olmasa da gerekli tedbirler alınıp ve çalışmalara disiplinli bir şekilde devam edilir ise bu çocuklar pek çok konuda başarılı olabilirler. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite problemi en çok okul hayatına yönelik sorunlar çıkarır. Ama gerekli tıbbi, sosyal ve eğitsel tedbirler alındığı zaman eğitsel ve mesleki hedeflere ulaşılabilir. Bazen çocukta gerçekten Dikkat eksikliği ve hiperaktivite olsa bile üst düzeyde olmayabilir. Fakat diğer sorunlar ile birlikte sorunlar daha karmaşık hale gelebilir.

 Peki, şimdi ne yapılmalı.

1)- Denver 2 veya benzer bir gelişim testi ile konuşma veya diğer konulardaki endişelerimizi somut tespit haline getirmek lazım.
2)- Travmanın olumsuz etkilerinden kurtulmak için önce grup çalışması yapılmalıdır. Az sayıda kişinin bireysel psikolojik desteğe de ihtiyacı olabilir. Bu zaten grup çalışmasında ortaya çıkar. Bu konuda eğitimli arkadaşlar bu grupta da var. Talep olduğu zaman değişik şehirlerde grup çalışması yapılmaktadır. Bu sorunda en hızlı ve ekonomik çözüm budur.
3)- Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğu, Özel öğrenme güçlüğü olup olmadığına ayrıntılı bir inceleme ile karar veriliyor. Bazı belirtiler var gibi görünüyor. Fakat emin olmak için birebir değerlendirme gerekiyor. Bazı tıbbi incelemeleri, bulunduğunuz şehirdeki sağlık imkânlarını kullanarak ücretsiz olarak halletmek mümkün.
4)-Bu incelemelerin sonucunda ne çıkarsa çıksın yapılması gereken ortak öneriler: Çocuğun uyku, beslenme, spor, teknolojik aletler ile geçirdiği vakit, okul düzeninin sağlanmasıdır. Okula gitmediğine göre hemen Anaokulu da olabilir okula başlamalıdır. Akranları ile sadece oyun bile oynasa ciddi katkısı olacaktır. Bu yapılana kadar sık sık parka gitmek faydalı olacaktır. Alman veya diğer çocuklar ile az da olsa iletişim kurduğu zaman, ufak ödüller ile teşvik etmek faydalı olacaktır. Bu konuda baskı yapmak veya önceden hedef koyup şunu yaparsan bunu vereceğim tavrı yanlıştır. Doğal halinde yavaş yavaş bunun olmasını sabırla beklemek ve ödül vererek artmasını sağlamak iyi bir yöntemdir. Oyun oynadığı parkta veya okulda sizin yaptığınız ikramları arkadaşları ile paylaşabilir, bu konuda doğal bir şekilde ondan yardım isteyebilirsiniz. "Bu ülkedeki insanlara ve çocuklara bir hediye hazırladım. Dağıtmak için bana yardım eder misin." şeklinde ondan rica edebilirsiniz. Büyük bir ihtimal ile kabul edecektir. Toplu oynanan oyunlar için çocuğunuza top gibi oyuncaklar alırsanız diğer çocuklar onunla oynamak isteyecektir.
Konuşma konusunda, hatalara fazla dikkat etmemeniz doğru olacaktır. Çünkü sizin fazla dikkat etmeniz onda heyecana sebep olur. Heyecan da konuşma problemini artırır. Veya çocuğun konuşmaması veya arkadaşlarına fazla karışmamasına yol açar. "Ben de küçükken bazı harfleri ve kelimeleri söylemekte zorluk yaşıyordum. Zamanla kolay bir şekilde düzelir endişe etme" diyebiliriz. Zaten bazı harf ve kelimelerdeki bu problemler 1. Sınıf sonuna kadar doğal olarak düzelir. Endişe etmeyin rahat olun. 1. Sınıf sonunda hala devam ediyor ise konuşma terapisi ve psikolojik destek almanız gerekebilir. Okumayı öğrendiği zaman, yavaş yavaş sesli okumaların çok faydası var. Psikolojik destek alırsanız, nefes teknikleri bu konuda çok işe yarıyor. Her şeyden önemlisi çocuk en sağlıklı gelişimini diğer çocukların içinde tamamlar. Bir an evvel bu konuyu çözmeniz gerekir. Ev işleri ve diğer konularda aşırı mükemmeliyetçi anne babalar, yanlış çocuk terbiye yöntemleri, aile içi huzursuzluklar ve tartışmalar çocuklarda konuşma ve diğer konularda sorunların ortaya çıkmasının en önemli sebeplerindendir. Kendiniz ve çocuklarınız için yapacağınız en büyük iyilik maddi ve manevi olarak evinizi bir cennet bahçesine çevirmektir. Böyle bir evde daha çok sevgi, daha çok affetme, daha çok hoşgörü, daha çok tebessüm vardır. Eğer bir çocuğun şımarık olma ihtimali düşünülüp, gereksiz baskı yapılır ise ezik çocuklar ortaya çıkabilir. Dengeli olmak en iyisidir. Ama tam denge olmuyor ise şımarık olması ezik olmasından iyidir. Ev içerisinde çocuğunuz ve aileniz için teknolojik aletlerin kullanımını kısıtlayarak daha çok yapboz, LEGO, resim, müzik, hikâye dinleme ve tamamlama çalışması yapılabilir. Öz bakım ve ev işleri konusunda, kapasitesi oranında daha başarılı olması yönünde yardım ve teşvikler çok önemlidir. Bunu bir oyun gibi de yapabilirsiniz. Zaten çocuk, oyun şekline konmuş her etkinliği çok sever. Yapabildiği her beceri çocukta daha fazla güvene, daha fazla başarıya, daha fazla mutluluğa yol açacaktır. Sizler sorudan anlaşıldığı kadarı ile iyi bir evlat yetiştirmeye çalışan iyi bir anne babaya yakışır ciddi bir gayret içindesiniz. Başarılı olacağınıza inanıyorum